1999 yılında 16 Ağustos’u 17 Ağustos’a bağlayan gece saat 03.02’de meydana gelen 7.4 büyüklüğünde ve 45 saniye süren yer sarsıntısı, Türkiye tarihinin en büyük ikinci sarsıntısı olarak kayıtlara geçti.
Merkez üssü Kocaeli’nin Gölcük ilçesi olan sarsıntı, Marmara Bölgesi’nin genelinde hissedildi.
Kuzey Anadolu Fay Sınırı’nın kırılmasıyla meydana gelen sarsıntı, İstanbul, Bolu, Bursa, Eskişehir, Kocaeli, Sakarya ve Yalova’da can ve mal kaybına neden oldu.
Deprem nasıl oldu?
Türkiye’nin kuzey bölgelerden uzunluktan boya geçen Kuzey Anadolu Fay Çizgisi’nin batı kısmında meydana gelen zelzele, 17 Ağustos 1999 Salı günü saat 03:01’de başladı ve 45 saniye sürdü.
Depremin merkez üssü İzmit’in Gölcük ilçesi olarak açıklandı. Büyüklüğü de Richter ölçeğine nazaran ABD Jeolojik Araştırmalar Merkezi (USGS) tarafından 7.6; Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi tarafından ise 7.8 olarak ölçüldü.
Bununla birlikte, bugün genel olarak sarsıntının büyüklüğü, birinci yapılan açıklamalarda duyurulan 7.4 olarak kabul ediliyor ve bu ölçü kullanılıyor.
17 Ağustos Sarsıntısı, büyüklüğü açısından Türkiye’de meydana gelen en büyük ikinci yer sarsıntısı olarak kayıtlara geçti.
Derinliği 17 kilometre olan sarsıntıda yer kabuğunun sağa hakikat hareket ettiği ve 120 kilometrelik bir çizgi boyunca kırıldığı tespit edildi.
Depremin bilançosu
‘TBMM Sarsıntı Riskinin Araştırılarak Sarsıntı İdaresinde Alınması Gereken Tedbirlerin Belirlenmesi Emeliyle Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu‘nun Temmuz 2010 tarihli raporuna nazaran, zelzelede 17 bin 480 kişi hayatını kaybetti, 43 bin 953 kişi yaralandı.
17 Ağustos Zelzelesi, gerek nüfus yoğunluğu gerekse de ekonomik faaliyet açısından Türkiye’nin en kıymetli bölgesini etkiledi.
Resmi olmayan kaynaklar, can kaybının 50 bin civarında olduğunu tez ediyor.
İzmit Körfezi’nin güneyinde bulunan Gölcük, Değirmendere ve Karamürsel üzere birtakım yerlerde kıyıya yakın kısımların zelzeleyle birlikte deniz sularının altında kalması can kaybı ve hasar tespitini zorlaştıran en kıymetli öge olarak gösteriliyor.
Başbakanlık Kriz Merkezi’nin sarsıntıdan birkaç ay sonra yaptığı açıklamaya nazaran, en fazla can kaybı yaklaşık 4 bin 500 kişi ile Gölcük’te oldu. Kocaeli’nde kayıtlara geçen can kaybı 4 bin olurken, Yalova ve Sakarya’da ise yaklaşık 2 bin 500’er kişi hayatını kaybetti. Zelzelenin etkilediği İstanbul’un Avcılar ilçesinde ise 976 kişi ömrünü yitirdi.
17 Ağustos sarsıntısının ekonomik etkileri
17 Ağustos Zelzelesi, iktisat üzerinde de çok önemli olumsuz tesirler yarattı.
Farklı kurumların yaptığı hesaplamalara nazaran, sarsıntının ekonomik maliyeti 12 ile 20 milyar dolar ortasında değişiyor.
Bu maliyeti Devlet Planlama Teşkilatı 15-19 milyar dolar, Dünya Bankası da 12-17 milyar dolar, Türk Endüstrici ve İş Adamları Derneği (TÜSİAD) ise 17 milyar dolar olarak hesaplıyor.
Depremin akabinde bilhassa tekrar yapılanma çalışmaları nedeniyle dış kaynak gereksinimi artarken, sanayi bölgesinde bir mühlet üretim faaliyetlerine orta verilmesi de iktisadın küçülmesine neden oldu.
Türkiye’nin en büyük petrol rafinerisi TÜPRAŞ’ta çıkan yangın günlerce sürdü.
Bazı araştırmalar, 1999 zelzelesinin yarattığı tesirin 2001’de ekonomik krizinin çıkmasında tesirli olan nedenler ortasında yer aldığını gösteriyor.
Depremden sonra yaşananlar
Depremin yarattığı birinci şokun atlatılmasının akabinde birinci etapta arama-kurtarma faaliyetlerine, bir mühlet sonra da enkaz kaldırma çalışmalarına odaklanıldı.
Kızılay ve Sivil Savunma Birlikleri üzere kamu oluşumlarının yanı sıra Arama Kurtarma Timi (AKUT) üzere özel ve istekli kümeler da yardım çalışmalarında aktif rol oynadı. Ayrıyeten, İngiltere, Yunanistan, ABD ve Japonya başta olmak üzere çok sayıda ülkeden yardım vazifelisi geldi.
O periyotta Demokratik Sol Parti (DSP), Anavatan Partisi (ANAP) ve Milliyetçi Hareket Partisi’nin (MHP) oluşturduğu koalisyon hükümetine sarsıntının vurduğu yerlere yardım grupları ve materyali göndermekte geç kaldığı tarafında ağır tenkitler yöneltildi.
Bazı yerlere kurtarma gruplarının ulaşması günler sürdü. Kimi noktalarda enkaz kaldırma çalışmaları aylarca devam etti.
17 Ağustos’un akabinde zelzele konusu Türkiye’nin en değerli gündem unsuru haline geldi.
Bülent Ecevit başbakanlığındaki hükümet, gerek zelzele sonrası yardım ve kurtarma çalışmalarında kullanılmak gerekse de zelzelenin yarattığı ekonomik zararın tesirlerini gidermek için bir dizi yasal düzenleme yürürlüğe koydu. Yapılan düzenlemeler ortasında şunlar yer aldı:
Başta Özel İrtibat Vergisi olmak üzere bir dizi yeni vergi getirildi ve bu vergilerin çok büyük bir kısmı hala yürürlükte bulunuyor.
20 bilim insanı ve araştırmacıdan oluşan Ulusal Sarsıntı Kurulu kuruldu lakin bu Kurul 2007 yılında lağvedildi.
İstanbul’un birçok noktasına sarsıntı konteynırları yerleştirildi ve toplanma alanları belirlendi. Belirlenen toplanma alanlarının büyük bir kısmı daha sonra imara açıldı.
Deprem sigortası mecburî hale getirildi. Türkiye genelinde arama-kurtarma takımlarının sayısı artırıldı.
İmar yasalarında bir dizi değişiklikler yapıldı. Sarsıntının akabinde yapıların sarsıntıya dayanıklılık asılları ve kontrol kuralları değiştirildi. 2007, 2012 ve son olarak 2019 yılında yönetmeliklerde önemli değişikliklere gidildi.
Bazı davalar düştü; Veli Göçer tahliye edildi
Depremin akabinde 170 kamu vazifelisi hakkında misyonu ihmal suçlamasıyla dava açıldı. Bu bireylerin kimileri vazifeden uzaklaştırılırken, kimi davalar da vakit aşımı nedeniyle düştü.
Ayrıca yıkılan ya da ziyan gören binaların müteahhitleriyle ilgili 2 bin 100 dava açıldı. Lakin bu davalarda verilen kararlar ertelendi yahut vakit aşımı nedeniyle düştü.
Yalova’da inşa ettiği binaların değerli bir kısmı çöken ve 200’ye yakın insanın hayatını kaybetmesine neden olan müteahhit Veli Göçer’le ilgili yargı süreci sembol davaya dönüştü. Göçer, 18 yıl 9 ay mahpus cezasına çarptırıldı. 7,5 yıl mahpus yattıktan sonra 2011’de tahliye oldu ve geçen yıl kurduğu şirketle yine inşaat dalında faaliyet göstermeye başladı.
