2021′ in Eylül ayında İspanya’nın tarihi stadyumlarından biri olan Las Ventas, tarihi bir protestoya sahne olmuş; PACMA ( Hayvan Hakları Partisi) bin yıllık bir kültüre baş tutup, boğa güreşlerinin yasaklanması için ayağa kalkmıştı.
Dünya hayvanseverlerini de peşine takıp, boğa güreşlerinin bir barbarlık olduğunu; ne kültür ne de sanattan sayıldığını, hayvanlar için daha adil, daha uygun bir bir dünya haykırışı ile lisana getirmişlerdi.
Hayvanların cümbüş kesiminde kullanılmasının sakıncaları da, bu bin yıllık kültüre baş tutma sonrası tekrar masaya yatırıldı.
Bu husustaki hassaslığın, hem sinema sineması olarak hem de hayvanseverlerin ruhuna dokunarak çekilmesi gerektiğini düşünüyordum. Bu hafta izlediğim Aİ/EO tam da aradığımız sinema. Ekoloji ve hayvan haklarının yeni dünyaya ilişkin sorunsallar olduğundan yola çıktığımızda, bu biçim sinemanın genç nesil bir direktör tarafından çekilme ihtimalinin yüksek olduğunu düşünebiliriz; lakin beklenenin tersine, Polonya’nın yaşlı kurtlarından, Jerzy Skolimowski’den geldi Aİ/EO. Üstelik tam 7 yıldır sessizliğe bürünüp, hiç kamera ardına geçmemişken. Geçtiğimiz yıl Cannes’ da Heyet Özel Mükafatı ve En Düzgün Sinema Müziği Mükafatı alarak, ülkesi Polonya’nın Oscar adayı da oldu.
60’lar Polonya sinemasının yeni dalga direktörlerine şöyle bir baktığımız vakit; Roman Polanski, Krzysztof Kieslowski ve Andrzej Wajda ile birlikte Jerzy Skolimowski’ nin de sac ayağı olarak değerli bir yere oturduğunu görürüz. Direktörlüğünün yanı sıra, senarist ve vakit zaman da aktör olarak ülke sinemasına hizmet etmiş biri Skolimowski. 1967’de ”Gidiş” sineması ile Berlin’ de Altın Ayı mükafatına de layık görülmüş.
BİR EŞEĞİ BAŞROLE OTURTUP, HAYVAN ZULMÜNE İNSANCA BAKMAK
Bir köpeğin öyküsü Hachi, Kayıp Balık Nemo, Kung Fu Panda, Aslan Kral ve Sokak Kedisi Bob üzere dört ayaklıların baş kahraman olduğu sinemalara imza atan sinema dünyası, bu defa insan zulmü üzerine epik bir kıssayı, eşek üzerinden aktarıyor bize; aktarırken de büyülediği üzere, en hassas yerimiz olan yüreğimize de dokunuyor. Hani kızdığımız vakit ağzımıza birinci pelesenk ettiğimizdir Eşek. ” Eşşek Herif” demeye bile utandıracak sahneler bekliyor bizi.
Polonya’da bir sirk.. Şovdan şova koşturulan, partneri Kassandra ile müşteri eğlendirmekle mükellef olan EO, bu şov için geçtiği eğitimin her evresinde şiddet görmüştür ve görmektedir. Hayvan hakları savunucularının şiddetli bir protesto gösterisi sonucu sirkten ve Kassandra’dan koparılan EO’nun yazgısı daima yalnızlığa ve sevgisizliğe itilmek olur. Evvel bir barınakta bulur kendini, sonra oradan kaçıp bir ormanda; akabinde bir futbol maçının ve azgın taraftarlarının ortasında, sonra meslek etiğinden mahrum bir veterinerde yaralı halde; en sonunda da bir tır sürücüsünün aracında İtalya’da mezbahaya düşer yolu. Daima kurtulacak ve artık düzgün bir insan çıkıp onu alacak üzere bir Hollywood klasiği beklerken, hüznün ve zulmün gerisi kesilmiyor. 21 yüzyıla ilişkin bir Ezop Fabl’ı, bir ahlak dersi var tahminen, ancak anlayabilene..!
Yolunun düştüğü her yerde onu bekleyen sevgisizlik ve şiddetten nasibini alıyor. Eşeği ,bir Disneyland karakteri üzere oynatmak yerine, bilakis doğallığına bırakan Skolimowski, onu rol yapması için eğitmeden ve en doğal hallerine yakım plan zoom yaparak seyirciye aktarmış. Bu bile bizi duygulandırmaya yetiyor. Gözünden yaş gelen, acı çeken ve bağıran eşek bir animasyon değil, gerçeğin ta kendisi. Gri tüyleri ve toynaklarıyla sevilip, bağrımıza basılası bir yaratık haline geliyor.
Yine eşeğin yazgısını anlatırken, öykünün yan ögeleri ve figüranı olan insanların kusurlu istikametlerini çivi üzere çakıyor beynimize sinema; insan şiddeti, futbol holiganizmi, hayvan yaşatmaktan sorumlu veteriner sorumsuzluğu, hayvan sömürüsü ve türcülüğü, besine karışan eşek eti sahteciliği üzere. İnsanın hayvan ve tabiat ile alakasına, modernitenin lanet mirasına da tenkitler var.
EO’nun bu seyahati yaparken türdeşlerine attığı acıklı bakışı da görüyoruz. Kesite giden kamyondaki domuzlarla, binek atı ile, ormandaki kurtla; yüzen kurbağa ve hüzünlü baykuş ile de empati halinde olduğunu anlıyoruz. Eşeğin melankolik halleri ve onun her karede konuşmasa da bir bakışı ile hissettikleri ve hissettirdikleri seyirciye dosdoğru geçiyor.
Bütün bunlar anlatılırken tabiatla eşeğin ahengini yakalayan ve onu akarsularla, şelalenin köpükleriyle, ağır ve kabarık bulutlarla, sisle, yağmurla ve gökyüzü kızıllığı ile buluşturup seviştiren direktöre ve kameramana hayran olmamak mümkün değil.. Gerçeküstü ve fantastik bir görünüm var karşınızda; gündoğumu da günbatımı da başka bir hoşluk. Bu ortada kıssanın ortasına sıkıştırılan ve yer yer ” bu nedir?” diye merak ettiğimiz bir robot köpek imajları var. İnsanın hayvana bakışına getirilen ve onları etten kemikten bir canlı olarak saymayıp, kendi yarattığımız bir oyuncak üzere görme algısına bir eleştirel gönderme bu.
Filmin İtalya’daki finalinde, bir papazın bugüne dek salam yediği için eşekten özür dilemesi çok manalıydı.
Bu görüntünün sonunda özgürlüğüne koşacağını sanırken, bizi tekrar hüzne boğan kıssadan hayranlıkla ayrılıyoruz. Finalde yüreğimize su serpen bir iki satır; ”bu sinemanın çekiminde hiçbir hayvana ziyan verilmemiştir.” notu ile düşüyor ekrana. En büyük mutluluğumuz bu oluyor.
Jerzy Skolimowski Cannes’ daki teşekkür konuşmasında sinemasının başrolündeki 4 Sardunya eşeğine; sırasıyla isimlerini sayarak( Taco, Mola, Ola, Rocco) teşekkür de etmişti.
Muazzam sinemaya katkıları için Skolimowski’nin yanında, imaj direktörü Michal Dymek ve muazzam müzikler için, Pawel Mykietyn’ e teşekkür etmek değerli.
Bu hafta ailenizle seyredebileceğiniz muazzam bir sinema olarak tavsiye ediyorum; lakin şiddet sahnelerinden ötürü +13 olduğunu da eklemem gerekiyor. Hepinize düzgün seyirler.
Özlem Kalkan
Odatv.com